Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi [HAY NHẤT]

• Tìm hiểu đôi nét về Nguyễn Đình Thi cùng bài thơ Đất nước
  • Những nét chính về Nguyễn Đình Thi 
  • Hoàn cảnh ra đời bài thơ Đất nước
• Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi qua mạch cảm xúc
  • Hồi ức về mùa thu kháng chiến của nhà thơ
  • Những cảm nhận về mùa thu ở chiến khu
  • Đất nước kháng chiến đau thương nhưng anh dũng
  • Đất nước và những khát vọng hướng về tương lai
• Đánh giá tác phẩm khi phân tích bài thơ Đất Nước của Nguyễn Đình Thi
• Dàn ý phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi 
  • Mở bài phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi
  • Thân bài phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi
  • Kết bài phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi

Tìm hiểu đôi nét về Nguyễn Đình Thi cùng bài thơ Đất nước

Trước khi tìm hiểu và phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi, bạn cần nắm được đôi nét về tác giả và tác phẩm.

Những nét chính về Nguyễn Đình Thi 

Nguyễn Đình Thi sinh năm 1924, mất năm 2003. Ông sinh tại Luông Pha-bang (Lào). Năm 1931, ông theo gia đình về nước và học tại Hải Phòng, Hà Nội. Năm 1941, ông đã tham gia vào hội Văn hóa cứu quốc. Trong quá trình hoạt động cách mạng, ông từng bị thực dân Pháp bắt nhiều lần. Năm 1945, Nguyễn Đình Thi tham dự Quốc dân Đại hội Tân Trào vào Ủy ban Giải phóng Dân tộc. 

Năm 1946, Nguyễn Đình Thi là đại biểu quốc hội trẻ nhất, là ủy viên thường trực quốc hội khóa I. Ông cũng từng giữ chức Tổng thư ký Hội Nhà văn Việt Nam. Nguyễn Đình Thi là một nghệ sĩ đa tài. Bên cạnh sáng tác thơ văn, ông còn là nhà soạn nhạc, nhà biên soạn kịch tài năng. Ở lĩnh vực nào, ông cũng đạt thành tựu đáng ghi nhận. Thơ Nguyễn ĐÌnh Thi có màu sắc phong cách riêng vừa tự do phóng khoáng lại vừa hàm súc suy tư sâu lắng. Nguyễn Đình Thi đã có nhiều nỗ lực trong việc xây dựng hình ảnh, nhịp điệu thơ.

Hoàn cảnh ra đời bài thơ Đất nước

Trước khi phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi, ta cần nắm được hoàn cảnh ra đời của tác phẩm. Bài thơ được sáng tác gắn với hoàn cảnh lịch sử của đất nước. Tác phẩm được trích từ tập thơ Người chiến sĩ (1956). Tuy đây chỉ là một bài thơ ngắn (khoảng 49 dòng) nhưng lại được sáng tác trong một thời gian dài từ năm 1948 đến năm 1955. Tác phẩm này là sự hòa quyện giữa hai bài thơ Sáng mát trong như sáng năm xưa (1948) và Đêm mít tinh (1949). 

Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi sẽ thấy tác phẩm thể hiện rõ nét phong cách sáng tác của nhà thơ. Chính vì vậy, ở bài thơ ta vừa cảm nhận được một tinh thần cách mạng nhiệt huyết sôi nổi vừa cảm nhận được những nét đặc trưng rất riêng của thơ ca so với những loại hình ngôn ngữ khác.

Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi qua mạch cảm xúc

Hồi ức về mùa thu kháng chiến của nhà thơ

Khi phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi, ta thấy mở đầu là một không khí mùa thu phảng phất khắp đất trời.

“Sáng mát trong như sáng năm xưa”

Cảm xúc dù được gợi ra từ một sáng mùa thu hiện tại ở Việt Bắc với tâm thế của một con người tự do nhưng lại được đặt trong cái nhìn đối sánh với quá khứ “sáng năm xưa”. Cũng là buổi sáng, cũng là không khí thu se lạnh nhưng tâm thế con người đã khác. Đó là con người đang hưởng thụ không khí tự do. Những hình ảnh mùa thu lần lượt hiện ra.

“Gió thổi mùa thu hương cốm mới

Tôi nhớ những ngày thu đã xa

Sáng chớm lạnh trong lòng Hà Nội

Những phố dài xao xác hơi may”

Gió thu, trời thu, khí thu lần lượt xuất hiện với những nét đặc trưng không thể nhầm lẫn. Đó là trời thu xanh trong, gió thu thổi mang mùi hương cốm mới đến khắp mọi nẻo đường, khí thu se se lạnh. Chớm lạnh chỉ cảm giác về những biểu hiện tinh tế đầu tiên của đất trời khi vào thu. “Xao xác hơi may” cũng là sự lay động nhẹ trước cái lạnh của gió heo may. Đất trời cũng cùng hòa nhịp vào hơi thở nhẹ nhàng của nàng thu. Chỉ với những đường nét phác họa mùa thu đã hiện ra tĩnh lặng, nhẹ nhàng thanh khiết. Mùa thu ấy khiến ta liên tưởng đến mùa của Nguyễn Khuyến

“Ao thu lạnh lẽo nước trong veo

Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo

Sóng biếc theo làn hơi gợn tí

Lá vàng trước gió khẽ đưa vèo”

(Thu điếu – Nguyễn Khuyến)

Hay mùa thu của Hữu Thỉnh:

“Bỗng nhận ra hương ổi

Phả vào trong gió se

Sương chùng chình qua ngõ

Hình như thu đã về”

(Sang thu – Hữu Thỉnh)

Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi sẽ thấy chỉ với những dòng thơ đầu, tác giả đã gợi ra được một không gian thu vừa có màu sắc, hương vị, vừa có sự đan xen giữa quá khứ và hiện tại. Hình ảnh “đồng hiện” đã xóa đi ranh giới giữa quá khứ và hiện tại.

Mùa thu quá khứ hiện lên rõ nét hơn và buồn hơn. Mùa thu vốn đã gợi một nét ưu phiền suy tư, như một tiếng thở dài của đất trời trước khi sang đông. Nhưng mùa thu này còn buồn hơn bởi nó là mùa thu biệt ly. Chính cái buồn của con người đã phả vào đất trời và hòa quyện với không gian cảnh vật. 

“Người ra đi đầu không ngoảnh lại

Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy.”

Con người hiện lên với dáng vẻ cương quyết “đầu không ngoảnh lại” nhưng vẫn ẩn chứa một nỗi buồn. Tuy “đầu không ngoảnh lại” nhưng lòng vẫn có thể nghe được “lá rơi đầy” như một sự quyến luyến, níu kéo. Đó chính là sự bất nhất giữa lí trí và tình cảm. Chân bước đi nhưng lòng vẫn ngập ngừng. Đây cũng chính là tâm trạng chung của lớp thanh niên ra đi cứu nước bấy giờ. 

Nhịp thơ nhẹ nhàng êm dịu nhưng cõi lòng thì bao giằng xé. Để rồi cuối cùng vẫn phải tiến về phía trước, chiến đấu vì lý tưởng chung của đất nước. đây chính là vẻ đẹp của thanh niên đương thời. Họ biết hy sinh cái tôi, những tình cảm riêng để đóng góp sức mình cho đất nước, tạo ra một cái ta to lớn nối kết cộng đồng. Nỗi niềm ấy khiến ta nhớ đến hình ảnh người ra đi trong thơ của Thâm Tâm

“Đưa người, ta chỉ đưa người ấy

Một giã gia đình, một dửng dưng…

Ly khách! Ly khách! Con đường nhỏ,

Chí lớn chưa về bàn tay không,

Thì không bao giờ nói trở lại!

Ba năm mẹ già cũng đừng mong.”

(Tống biệt hành – Thâm Tâm)

Những tình cảm riêng ấy hòa quyện vào tình cảm chung

“Dặm đường hành quân

Những chiến dịch dài

Nỗi nhớ quê nhà

Giục chân bước gấp

Tiếng em thầm thì ngày đêm vẫn nhắc:

Khi Tổ quốc cần

Chúng mình biết hi sinh!”

(Hoa chanh – Nguyễn Bao)

Hình ảnh mùa thu khi phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi

Những cảm nhận về mùa thu ở chiến khu

Không còn những buồn thương hay trăn trở, mạch cảm xúc của nhân vật trữ tình đã nhanh chóng quay về hiện tại. Mùa thu hiện tại đã mang một vẻ đẹp mới, một cảm xúc mới.

“Mùa thu nay khác rồi”

Một câu khẳng định – “nay khác rồi”. Khác ở đây không đến từ sự thay đổi từ thiên nhiên mà chủ yếu là sự thay đổi đến từ tâm thế và vị thế con người. Và sự thay đổi này là một sự đổi thay tích cực. Vì vậy cảm xúc lúc này là vui tươi hân hoan. Thi nhân như đang reo vui giữa đất trời.

“Tôi đứng vui nghe giữa núi đồi”

Nhà thơ hòa nhập vào niềm vui của cuộc đời và của đất nước. Câu thơ có cấu trúc đặc biệt. Chỉ một dòng thơ mà có đến ba động từ nối tiếp nhau “đứng”, “vui”, “nghe”. Cả ba động từ này đều thể hiện sự tập trung cao độ một trạng thái, một hướng nghĩ suy duy nhất là về đất nước.

“Gió thổi rừng tre phấp phới

Trời thu thay áo mới

Trong biếc nói cười thiết tha!”

Hình ảnh cây tre quen thuộc hiện ra trong tầm mắt. Đó là biểu tượng cho con người Việt Nam cứng cáp dẻo dai luôn vươn thẳng lên bầu trời rộng lớn. Từ láy “phấp phới” trong kết hợp này thật đặc biệt. Từ “phấp phới” thường được dùng để chỉ sự chuyển động của những vật có kích thước nhỏ mỏng dẹt nhưng gió lại thổi “rừng tre phấp phới”. 

Dường như ẩn sau rừng tre ấy chính là lá cờ đang tung bay. Bầu trời thu không còn khoác trên mình bộ áo xám xịt của thuở xưa mà giờ đây thu mang trong mình bộ áo xanh biếc. Đó là màu xanh biếc của mây trời hay của lòng người thể hiện qua đôi mắt biếc xanh khi con người nhìn cảnh vật. Âm thanh rộn ràng “nói cười” vui tươi. Không khí thu cũng ấm áp hơn, bầu trời cũng cao lớn hơn và tâm thế của con người cũng cao hơn. Đó là con người của tự do, con người tự hào khi được làm chủ non nước.

“Trời xanh đây là của chúng ta

Núi rừng đây là của chúng ta

Những cánh đồng thơm mát

Những ngả đường bát ngát

Những dòng sông đỏ nặng phù sa”

Khẳng định ý thức làm chủ đất nước là niềm tự hào chính đáng của dân tộc. Điệp từ “đây” kết hợp với phép liệt kê cho thấy thi nhân dường như đang chỉ ra và khẳng định thiên nhiên hùng vĩ bao la này là của người Việt đắp xây và sẽ mãi thuộc về người Việt. Điệp ngữ “của chúng ta” như một lời tuyên ngôn mạnh mẽ chắc nịch. 

Khi phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi, ta thấy đoạn thơ này mang đậm cảm hứng sử thi. Tác giả đã nhân danh dân tộc, cộng đồng khẳng định quyền độc lập tự chủ của đất nước. Vị thế và tâm thế của nhân vật trữ tình lúc này là vị thế và tâm thế của một con người tự do kiêu hãnh ngẩng cao đầu. Điều này khiến ta liên tưởng đến đoạn thơ không thể nào thay thế của Nguyễn Trãi

“Như nước Đại Việt ta từ trước

Vốn xưng nền văn hiến đã lâu

Núi sông bờ cõi đã chia

Phong tục bắc nam cũng khác

Từ Triệu, Đinh, Lí, Trần bao đời gây nền độc lập

Cùng Hán, Đường, Tống, Nguyên mỗi bên xưng đế một phương”

(Bình Ngô đại cáo – Nguyễn Trãi)

Từ niềm tự hào ấy, nhà thơ bắt đầu suy nghĩ về truyền thống đất nước. Từ nhịp thơ tươi vui, rộn ràng ở những câu trên, đến những câu thơ này đã chuyển biến thành một nhịp thơ có phần chậm rãi đậm chất suy tư hơn.

“Nước chúng ta

Nước những người chưa bao giờ khuất

Ðêm đêm rì rầm trong tiếng đất

Những buổi ngày xưa vọng nói về!”

“Nước những người chưa bao giờ khuất” chính là nước của những con người chân lấm tay bùn. Nhưng ẩn sau đó là một trái tim nhiệt thành với đất nước. Họ sẵn sàng hy sinh tất cả vì đất nước. Hết lớp này ngã xuống sẽ có lớp khác đứng lên. Hiện tại đáng quý và càng đáng quý hơn khi nhớ đến quá khứ, vì có sự hy sinh của quá khứ mới có được hiện tại ngày hôm nay. Đây cũng chính là truyền thống “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc ta. 

Hướng về quá khứ, cội nguồn linh thiêng, trân trọng hiện tại và cùng nhau xây đắp tương lai. Truyền thống ấy vẫn còn được tiếp nối trong hiện tại và sẽ còn tiếp nối trong tương lai. Tiếng “rì rầm” ấy cũng chính là tiếng vọng của hồn dân tộc, ý chí quật khởi của dân tộc. “Đêm đêm” đã gợi một khoảng thời gian dài như một dòng chảy thời gian xuyên suốt bốn nghìn năm của lịch sử.

Đất nước kháng chiến đau thương nhưng anh dũng

Hình ảnh hiện ra không còn là thiên nhiên mùa thu sáng trong mà hình ảnh cánh đồng quê hiện lên với những đường nét gây ám ảnh

“Ôi những cánh đồng quê chảy máu

Dây thép gai đâm nát trời chiều”

Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi, ta thấy đây là khung cảnh một buổi chiều hành quân vừa hư vừa thực. Buổi chiều đổ xuống trông cánh đồng như đang ứa máu bởi dây thép gai đồn giặc giăng tua tủa như đâm nát cả trời quê hương. Hình ảnh nhân hóa càng khiến cho đất nước thêm đau thương. Một cảm xúc căm phẫn cay đắng đến nghẹn ngào.

“Những đêm dài hành quân nung nấu

Bỗng bồn chồn nhớ mắt người yêu.”

Bên cạnh nét bi, cuộc hành quân còn trở nên thi vị hơn bởi “mắt người yêu”. Chỉ một ánh mắt thôi nhưng cũng đủ là động lực để người chiến sĩ tiếp tục lên đường chiến đấu. Nhắc về “người yêu” nhưng không phải thể hiện tình cảm riêng tư mà tình cảm ấy được chuyển hóa thành động lực để phấn đấu vì mục tiêu chung của đất nước. Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi, người đọc nhận ra chính nỗi căm hờn và tình yêu đã quyện kết thành sức mạnh chiến đấu.

“Từ những năm đau thương chiến đấu

Ðã ngời lên nét mặt quê hương

Từ gốc lúa bờ tre hồn hậu

Ðã bật lên những tiếng căm hờn

Bát cơm chan đầy nước mắt

Bay còn giằng khỏi miệng ta

Thằng giặc Tây, thằng chúa đất

Ðứa đè cổ, đứa lột da…”

Nhà thơ đã điểm qua những tội ác của kẻ thù. Nhưng không phải là liệt kê mà tác giả chỉ gợi thông qua những hình ảnh đầy day dứt. hình ảnh ấy gợi ta liên tưởng đến cuộc sống khổ cực của nhân dân lao động, đặc biệt là người nông dân. Kẻ thù được gợi nhắc qua hình ảnh “thằng giặc Tây, kẻ chúa đất”. Những tội ác của quân thù đã khiến “gốc lúa bờ tre hồn hậu” cũng phải “bật lên những tiếng căm hờn”. Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi có thể thấy dù chịu nhiều đau thương, nhưng trong đau thương ấy đã rèn giũa nên những người anh hùng bất khuất. 

“Xiềng xích chúng bay không khóa được

Trời đầy chim và đất đầy hoa

Súng đạn chúng bay không bắn được

Lòng dân ta yêu nước thương nhà

Khói nhà máy cuộn trong sương núi

Kèn gọi quân văng vẳng cánh đồng

Ôm đất nước những người áo vải

Ðã đứng lên thành những anh hùng.”

Sự đối lập tương phản giữa tội ác của giặc với sức sống mãnh liệt của dân tộc ta. Điều đó cũng đã góp phần khắc họa phẩm chất anh hùng. Đồng thời cũng khẳng định một chân lí: bạo lực của kẻ thù không thể tiêu diệt được tình yêu khát khao cuộc sống hòa bình, lòng yêu nước của nhân dân ta.

Đất nước và những khát vọng hướng về tương lai

Nói về những tội ác của giặc nhưng đồng thời để nhấn mạnh khẳng định niềm tin ý chí phấn đấu cho ngày mai tươi sáng. Ngày mai ấy được đắp xây từ chính hôm nay. Và những gian khó nhân dân chịu đựng hôm nay sẽ đơm hoa kết trái cho ngày sau.

“Ngày nắng đốt theo đêm mưa dội

Mỗi bước đường mỗi bước hy sinh

Trán cháy rực nghĩ trời đất mới

Lòng ta bát ngát ánh bình minh.”

Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi, đặc biệt trong những câu thơ trên, ta thấy rất rõ người dân áo vải chính là lực lượng chính là động lực cho cách mạng. Những con người vô danh nhưng đã đóng góp hết công sức thậm chí là cả máu và nước mắt vì tương lai giống nòi. Họ chịu nhiều thử thách, gian khổ ý thực được thực tại tù đày tăm tối nhưng không phải vì thế mà oán than cuộc đời. họ vẫn luôn lạc quan hướng về tươi lai hướng về “trời đất mới”. Lấy đó làm động lực, làm mục tiêu. Chính vì vậy dù trong bất cứ hoàn cảnh nào vẫn “bát ngát ánh bình minh”. Đêm tối lùi dần về phía sau, ánh sáng sẽ hiện ra.

“Súng nổ rung trời giận dữ

Người lên như nước vỡ bờ”

Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi sẽ thấy rõ hình ảnh đất nước vừa được tái hiện cụ thể trong âm vang chiến tranh vừa hướng đến ngày mai mang sức khái quát. “Súng nổ rung trời” vì sự “giận dữ” của quân dân ta trước tội ác của giặc. Tội ác ấy không chỉ khiến quân dân ta căm phẫn mà dường như đất trời cũng căm phẫn theo. Kết lại bài thơ là một hình ảnh thật đẹp

“Nước Việt Nam từ máu lửa

Rũ bùn đứng dậy sáng lòa.”

Vừa đau thương – máu lửa, nhưng cũng thật tươi đẹp – sáng lòa. Hai tiếng Việt Nam vang lên sao đầy tự hào thân thương đến thế. Hình ảnh con người cũng chính là hình ảnh dân tộc hòa kết vào nhau thật đẹp. Đó chính là tư thế của con người hiên ngang bất khuất luôn ngẩng cao đầu.

Đánh giá tác phẩm khi phân tích bài thơ Đất Nước của Nguyễn Đình Thi

Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi, người đọc nhận thấy tác phẩm có sức khái quát cao. Sức khái quát ấy không chỉ đến từ hình ảnh mà còn đến từ ngôn từ. Nguyễn Đình Thi đã vận dụng khéo léo những hình ảnh giản dị của thiên nhiên. Con người đã thổi hồn vào đó bằng tình yêu nước, niềm tự hào dân tộc. Mạch cảm xúc của bài thơ có sự đan kết giữa mạch cảm xúc và mạch tư tưởng. Tiếng nói nội tâm, tiếng reo vui tự hào của nhân vật trữ tình hay cũng chính là của tác giả. Bên cạnh đó, nhịp điệu của bài thơ có sự thay đổi linh hoạt diễn tả thành công được sự chuyển biến về mạch từ cảm khi reo vui khi phẫn nộ khi đầy tự hào, sảng khoái.

Kết bài: Bằng sự rung động tinh tế của một hồn thơ kết hợp với không khí của đất nước trong giây phút lịch sử đầy xúc động ấy, Nguyễn Đình Thi đã khắc họa thành công hình tượng đất nước trong bài thơ cùng tên. Đó là đất nước tươi đẹp đau thương nhưng luôn kiên cường mạnh mẽ. Cảm hứng ấy dù không sống trong giây phút lịch sử đó, nhưng người đọc vẫn có thể cảm nhận phần nào không khí của cuộc sống bấy giờ. Điều này cũng chính là thành công của Nguyễn Đình Thi.

Dàn ý phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi 

Tác phẩm được viết theo kết cấu từ quá khứ đau thương đến hiện tại anh dũng cũng như tương lai tươi sáng của đất nước. Vì vậy, để cảm nhận được giá trị của bài thơ hay những nét chính trong bài viết, bạn cần nắm được dàn ý phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi. 

Mở bài phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi

• Đi từ hình tượng đất nước trong văn học xưa nay.
• Giới thiệu bài thơ Đất nước cùng tác giả Nguyễn Đình Thi. 

Thân bài phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi

• Những hồi ức của nhà thơ về mùa thu kháng chiến.
• Mùa thu ở chiến khu trong cảm nhận của tác giả.
• Đất nước đau thương khói lửa trong kháng chiến nhưng đầy anh dũng.
• Những khát vọng tươi sáng hướng về tương lai của đất nước.

Kết bài phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi

• Tóm tắt nội dung cùng giá trị của bài thơ Đất nước.
• Bày tỏ những suy nghĩ của bản thân khi phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm. 

Như vậy, tác phẩm Đất nước mang đậm chất trữ tình cũng như màu sắc chính luận đặc sắc. Hình tượng về đất nước qua cái nhìn của Nguyễn Đình Thi được hiển diện từ những hình ảnh thân thương đến những hi sinh, mất mát hay đất nước của những tháng ngày vinh quang… Bài thơ cũng đã cho thấy tình yêu quê hương, đất nước sâu sắc của Nguyễn Đình Thi. 

Bài viết trên đây của Aiti-aptech.edu.vn đã giúp bạn tìm hiểu và phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi, hy vọng đã cung cấp cho bạn những thông tin hữu ích. Nếu có bất cứ câu hỏi hay thắc mắc gì về chủ đề phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi, đừng quên để lại ở nhận xét bên dưới để chúng mình cùng trao đổi thêm nhé!. 

Xem thêm >>> Cảm nhận Đất nước của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm – Ngữ Văn 12

Xem thêm >>> Tư tưởng Đất nước của nhân dân trong Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm

Tác giả: Việt Phương