Bên kia sông Đuống của Hoàng Cầm: Phân tích, Tóm tắt và Soạn bài

• Giới thiệu về nhà thơ Hoàng Cầm và tác phẩm Bên kia sống Đuống
• Phân tích tác phẩm Bên kia sông Đuống để thấy được tấm lòng nhà thơ
• Soạn bài Bên kia sông Đuống qua việc phân tích hồi tưởng quá khứ của nhà thơ
• Phân tích tác phẩm Bên kia sông Đuống để thấy được niềm hi vọng của nhà thơ

Giới thiệu về nhà thơ Hoàng Cầm và tác phẩm Bên kia sống Đuống

Quê hương vốn là đề tài quen thuộc trong thi ca nhạc họa, đây cũng là ngọn nguồn cảm xúc cho biết bao thi nhân tạo ra những kiệt tác bất hủ. Có biết bao thi sĩ đã dành tâm huyết cả đời cho một đề tài hoặc một miền quê, và để rồi được đền đáp bằng biết bao tác phẩm lưu danh tên tuổi. Bên kia sông Đuống và một miền quê Kinh Bắc thơ mộng đã đi vào thơ của Hoàng Cầm cũng tương tư như thế…

Nhà thơ Hoàng Cầm tên thật là Bùi Tằng Việt – chính cái tên của tác giả đã gợi đến nỗi niềm nhớ thương và gắn bó với tuổi thơ. Phúc Tằng và Việt Yên vốn là cái tên của quê hương nội ngoại Hoàng Cầu nơi miền quê quan họ Kinh Bắc. Có lẽ cũng chính cái tên này đã khiến người thi nhân có một sự gắn bó khó tả với mảnh đất ấy!

Nhà thơ Hoàng Cầm là cây đàn trữ tình trong nền thơ hiện đại. Các tác phẩm của ông mang hơi hướng nhẹ nhàng, giàu xúc cảm. Bên kia sống Đuống được ra đời trong hoàn cảnh khi quê hương quan họ của ông bị rơi vào tay giặc Pháp. Những nhớ thương đau đáu, những xót xa vô tận khi biết quê hương chìm trong khói lửa của kẻ thù khiến nhờ thơ nặng trĩu tâm hồn. Những dòng thơ ra đời một cách tự nhiên từ chính những cảm xúc ấy…

Từ tên tác phẩm “Bên kia sông Đuống” cũng gợi nhắc đến hoàn cảnh của tác phẩm khi ra đời. Đó là khi nhà thơ Hoàng Cầm đứng ở bên này sông – nơi của tự do mà tâm hồn hướng về quê hương – mảnh đất đang bị quân giặc cắt cứ chiếm đóng. Một dòng sông đôi bờ phù sa – mà giờ đây đôi bờ cách biệt.

Phân tích tác phẩm Bên kia sông Đuống để thấy được tấm lòng nhà thơ

Khi phân tích soạn bài Bên kia sống Đuống, chúng ta sẽ thấy từng dòng cảm xúc cứ hiện ra, vơi đầy như chính cõi lòng của thi nhân khi hướng về mảnh đất yêu dấu của mình. Lắng lòng biết bao nhiêu…

“Em ơi buồn làm chi

Anh đưa em về sông Đuống”

Đại từ phiếm chỉ “em” được nhà thơ sử dụng thật tự nhiên và tinh tế biết bao. Chỉ đôi lời thơ nhẹ nhàng mà nghe sao lắng sâu đến vậy. Phải chăng việc sử dụng đại từ “em” cũng chỉ là cái cớ để thi nhân bộc lộ nỗi lòng mình một cách chân thành nhất. Lời an ủi ấy thực chất chỉ ra hoàn niệm của Hoàng Cầm. Trong những hồi ức ấy, hình ảnh con sông Đuống hiện lên thật quen thuộc

Một bờ cát dài phằng lì với cái dáng nghiêng nghiêng thật quen thuộc. Bên kia sống Đuống được khơi nguồn và mở ra bằng chính những cảm xúc mãnh liệt cùng trí tưởng tượng phong phú. Cái dáng nghiêng nghiêng ấy là một sáng tạo độc đáo đấy ấn tượng trong nghệ thuật thơ ca của Hoàng Cầm. Không gian và thời gian, ám ảnh mãi không thôi.

Một hành trình dài trong tâm tưởng được mở ra với biết bao hình ảnh chân thực. Con sông hiện lên trong niềm nhớ của nhà thơ thật đẹp xiết bao với đôi bờ kì ảo, với sắc sáng trắng tinh khôi “một dòng lấp lánh”. Ở bên kia sông Đuống – là bên này và bên kia – đan xen nhau trong sự hiện diện kí ức của nhà thơ về khoảng cách không thể nào vượt qua.

Trong tâm trí của của người đọc bỗng hiện lên một dòng sông thơ mộng của ánh sáng. Đó cũng chính là hình ảnh thân quen về một quê hương yên bình, no ấm và trù phú. Kinh Bắc, Luy Lâu vốn là cái nôi văn hóa lâu đời của vùng đồng bằng Bắc Bộ, là quê hương của những bức tranh Đông Hồ nổi tiếng, là xứ sở của trống đồng Đại Bái… Hơi thở của từng câu thơ hiện lên bằng câu hỏi âm vang đầy nhức nhối.

“Sao xót xa như rụng bàn tay” hình ảnh so sánh đã cụ thể hóa nỗi đau của tác giả như chính một phần cơ thể mình bị chia cắt vậy. Sao không xót xa được khi quê hương chôn rau cắt rốn của mình đang ngập trong khói đạn. Với âm hưởng day dứt cùng với câu hỏi tu từ như một dấu ấn dai dẳng trong tâm tưởng của chủ thể trữ tình trong đoạn thơ Bên kia sông Đuống.

Soạn bài Bên kia sông Đuống qua việc phân tích hồi tưởng quá khứ của nhà thơ

“Bên kia Sông Đuống…

…Những chuyện muôn đời không nói năng”

Nhà thơ gọi quê nhà bằng ba tiếng nghe thật thân thương “quê hương ta”. Trong tiếng gọi trìu mến ấy, có cái gì vừa nhớ nhung lại vừa đau đớn. Ta nhớ những tranh Đông Hồ – nơi hồn dân tộc được thổi vào từ ngàn xưa, ta nhớ những trang giấy điệp nơi các nghệ nhân xưa gửi gắm tâm hồn vào trong từng bức vẽ.

“Ngùn ngụt lửa hung tàn” hình ảnh thật dữ dội gây ấn tượng sâu sắc trong tâm trí người đọc. Không chỉ dừng lại ở đó, cùng với nỗi nhớ thương và trí tưởng tượng đa chiều, những hình ảnh chiến tranh tàn phá quê nhà cứ hiện lên như một dòng tâm tưởng chạy mãi không thôi với ruộng khô, nhà cháy, con người chia li…

“Mẹ con đàn lợn trong tranh

Chia lìa đôi ngả…”

Mượn những hình ảnh trong tranh để diễn tả những hình ảnh thật ngoài đời, thi nhân Hoàng Cầm đã làm lay động những tình cảm sâu xa của con người vốn gắn bó máu thịt với văn hóa truyền thống ngàn xưa. Bên cạnh đó, những mái đình cổ kính, những hội hè đình đám của miền quê Kinh Bắc xưa thể hiện khát vọng của cuộc sống. Vậy mà, những yên bình ấy đã bị tan vỡ “Bây giờ đi đâu về đâu…”

Trong nỗi nhớ của thi nhân, hình ảnh quê hương còn hiện lên với những cô gái quan họ dệt lụa dăng tơ. Những người phụ nữ của chịu thương chịu khó, tảo tần mưa nắng, tình tứ và duyên dáng biết bao. Câu thơ cuối đoạn, Hoàng Cầm đã so sánh nụ cười của những khuôn mặt búp sen với “mùa thu tỏa nắng” – quả thật là một hình ảnh đẹp đầy gợi cảm của thi phẩm Bên kia sống Đuống. Thế nhưng những hình ảnh đẹp này, nay cũng đi đâu về đâu…?

“Có con cò trắng bay vùn vụt…

Đường trơn mưa nặng mái đầu bạc phơ”

Những con cò trắng được lồng vào hình ảnh người mẹ sớm khuya thật cụ thể và sâu sắc biết mấy. Trong hoàn cảnh mưa bom bão đạn, đó không phải là con cò bay lả bay la trong yên ả, mà là những chú cò “vùn vụt” bên con sông Đuống giữa khói lửa chiến tranh. Người mẹ hiện lên thật bi thương ảm đạm “lòng đói dạ sầu”, bước cao thấp run rẩy trong mưa lạnh đường trơn.

Hàng loạt những câu thơ mang sức nặng của cả một tấm lòng. Giữa cái hiện thực đau buồn ấy, người thi nhân bỗng nhớ về không khí náo nức rộn ràng của xứ sở quan họ trong những ngày lễ hội. Những hình ảnh thật đỗi xúc động

“Ai về bên kia sông Đuống

Cho ta gửi tấm the đen

…

Chuông chùa vắng nay người ở đâu”

Nhà thơ Hoàng Cầm như vẽ lên trước mắt người đọc những hình ảnh quen thuộc nên thơ giàu giá trị văn hóa tinh thần của con người Kinh Bắc. Với những mái đình cổ kính, là tấm the đen, là chùa Bút Tháp, núi Thiên Thai. Có thể thấy, nhà thơ đã dùng những nét vỡ tinh tế và tài hoa nhất khi nói đến sự yên bình sự vui tươi rộn ràng của quê hương quan họ trước khi bị quân thù giày xéo.

“Đã có đất này chép tội

Chúng ta không biết nguôi hờn”

Lòng uất hận căm thù của nhà thơ với lũ giặc đã kết tinh trong hai câu thơ trên. Quê hương đã ghi dấu những tội ác của quân thù và những người dân Kinh Bắc sẽ không chịu cúi đầu, cũng không nguôi hận giữa cái khói lửa lan tràn ấy.

Phân tích tác phẩm Bên kia sông Đuống để thấy được niềm hi vọng của nhà thơ

Sau những kí ức tươi đẹp về làng quê yên bình, những đau đớn căm hờn khi quê hương bị tàn phá, nhà thơ Hoàng Cầu đã vẽ lên một tương lai tươi sáng đầy hi vọng về chiến thắng qua những hình ảnh cụ thể và gợi nhiều liên tưởng

“Hé một cánh liếp

Con về đây bốn phía tường che…”

Thi nhân Hoàng Cẩm đã diễn tả cảnh bộ đội về làng, được sự bao bọc bảo vệ của người dân Kinh Bắc. Dưới sự chỉ huy của cách mạng, nhân dân quan họ đã vùng lên chiến đấu và tấn công kẻ thù. Nhịp điệu tươi vui rộn ràng bên trên bỗng chuyển sang sự uất hận căm thù lũ giặc.

“Bộ đội bên sông đã trở về…

Hờn ta cùng với đất này dài lâu”

Với những hình ảnh đắt giá “trại giặc run trong sương” “dao lóe” “gậy lùa” đã miêu tả biết bao sự dữ dội của cuộc kháng chiến, đồng thời cũng ngợi ca tình thần bất khuất can đảm của những người dân quan họ Kinh Bắc, của những em, những mẹ anh hùng… Bên kia sông Đuống đã vùng lên đấu tranh với kẻ thù xâm lược, đã đi theo con đường Cách mạng.

“À ơi…cha con chết trận từ lâu

Con càng khôn lớn càng sâu mối thù…”

Đó là truyền thống cách mạng của biết bao gia đình Kinh Bắc nói riêng, của người dân Việt Nam nói chung. Sự hi sinh anh dũng của người cha, sự tiếp nối vùng lên của đứa bé từ trong câu hát à ơi đã cho thấy sự uất hận, sự mãnh liệt đối với kẻ thù. Đó không chỉ là tiếng thơ, là tiếng nói của những người dân Kinh Bắc xưa trong chiến tranh bom đạn, mà còn là những tâm tư của tác giả Hoàng Cầm, là nỗi xót xa căm phẫn quân thù của người con Kinh Bắc đang nhớ thương quê hương.

“Em ơi đừng hát nữa…

Mẹ ơi đừng khóc nữa…”

Động từ “đừng” thể hiện sự đau đớn và xót xa biết bao. Bên kia sông Đuống ấy là biết bao âm thanh, là biết bao cảnh tượng đan xen trong tâm trí nhà thơ. Là những nuối tiếc nhớ nhung, là những nỗi sầu day dứt, là nỗi căm hờn lũ giặc bạo tàn đã khiến quê hương chìm trong biển lửa mưa bom. Đoạn thơ cuối chính là những hi vọng được cụ thể hóa bằng những biện pháp tu từ so sánh và ẩn dụ

“Vì nắng sắp lên rồi…

Bao nhiêu nỗi đời”

Chân trời của Cách mạng, của sự vùng lên quật cường gan góc, của sự trung kiên ý chí đã thổi vào từng câu thơ. Bên kia sông Đuống với hình ảnh “cuồn cuộn trôi” thể hiện sự gấp gáp, sự khẩn trương của tinh thần đấu tranh quân thù. Sông Đuống lúc này đã trở thành một người anh hùng của dân tộc “Để nó cuốn phăng ra bể…”. Bên kia sông Đuống đã chứng kiến bao nhiêu nước mắt, đã ghi lại bao nhiêu máu và mồ hôi, bao nhiêu bóng tối u buồn. Giờ đây, dưới ngòi bút nghệ thuật ẩn dụ, con sông Đuống sẽ hiện lên đấu tranh anh dũng với quân thù.

Sáu câu thơ cuối là những lời tâm tình nhỏ nhẹ. Bên kia sông Đuống kết thúc với hình ảnh những cô gái quan họ tình tứ mặc yếm hồng để đi trẩy hội. Hình ảnh ấn tượng nhất đọng lại trong tâm tưởng người đọc chính là nụ cười mê ánh sáng đầy xuân xanh của niềm tin và hi vọng, của sự thành công của cuộc kháng chiến, của thắng lợi với đường lối của Cách mạng.

“Anh lại tìm em” nghe sao thân thương quá đỗi như vậy. Em ở đây không chỉ là riêng một cô gái cụ thể, mà còn là những kí ức tươi đẹp, những hồi ức yên bình về mảnh đất Kinh Bắc xưa. Mùa xuân sẽ về trong ước mơ hòa bình, với sự tưng bừng rộn rã của lễ hội. Hình tượng trữ tình “em” hiện lên mang vẻ đẹp lung linh của ánh sáng rực rỡ.

Có thể thấy, bên kia sông Đuống là bài thơ ngập tràn những xúc cảm của thi nhân Hoàng Cầm, là tình yêu quê hương mãnh liệt, là nỗi nhớ thương vơi đầy ở bên này sông Đuống. Trái tim của nhà thơ đã hòa vào nhịp thở của con sông Đuống với những cảm xúc tự nhiên nhất, với những nhịp đập vui buồn, căm phẫn cùng nỗi đau của quê hương, mơ ước tin tưởng về ngày mai chiến thắng. Bên kia sông Đuống mãi là tiếng thơ âm vang của nhịp sống Kinh Bắc hôm nay và mãi về sau.

Bên kia sông Đuống đã trở thành biểu tưởng của niềm tin và ước vọng. Sự thành công của tác phẩm đầu tiên phải kể đến tình cảm chân thành tha thiết của thi nhân Hoàng Cầm với xứ quan họ quê hương. Bên cạnh đó, là sự tinh tế, sâu sắc mà đầy tài hoa trong ngòi bút của tác giả với việc sử dụng hàng loạt hình ảnh chân thực cũng như tưởng tượng, các biện pháp tu từ so sánh, nhân hóa và ẩn dụ.

Không chỉ dừng lại ở đó, âm điệu thơ gợi cảm, lúc vui tươi rộn ràng, khi lại đầy phẫn uất cùng với việc sử dụng từ ngữ đặc sắc và sinh động, lời thơ tha thiết… Tác phẩm Bên kia sông Đuống của Hoàng Cầm đã được nhạc sĩ Giáp Văn Thạch phổ nhạc thành ca khúc rất quen thuộc về quê hương Kinh Bắc.

Bài thơ Bên kia sông Đuống được ra đời năm 1948 với những nỗi nhớ của nhà thơ về nơi chôn rau cắt rốn của mình. Bài thơ viết về quê hương quan họ mà dư âm của nó lan tỏa tới trái tim của mỗi con người Việt Nam, đó chính là tình yêu đất nước dân tộc. Có thể nói, bên kia sông Đuống là kiệt tác của Hoàng Cầm nói riêng, của nền thi ca nói chung với cội nguồn là hình ảnh đất nước. Qua những tóm tắt, soạn bài và phân tích bên trên về tác phẩm Bên kia sông Đuống, Aiti-aptech.edu.vn hi vọng đã đem đến cho bạn cái nhìn chân thực nhất về tác phẩm Bên kia sông Đuống của Hoàng Cầm!

Xem thêm >>> Phân tích vẻ đẹp sử thi của nhân vật Tnú trong Rừng Xà Nu

Xem thêm >>> Phân tích nhân vật Mị trong đêm tình mùa đông: Vợ chồng A Phủ-Tô Hoài

Tác giả: Việt Phương